Günümüzde uyuz hastalığının görülme oranında çok ciddi artış yaşanıyor. Özellikle üç yıl öncesine kıyasla, her 100 kişiden 30 ila 40’ına uyuz teşhisi konulmaktadır. Bu ülkemizde ciddi bir uyuz salgını tablosu olduğunu gösterir. Peki, uyuz vakaları niçin artıyor, nasıl tespit edilir, belirtileri nelerdir, tedavisi nasıl yapılır, korunmak için alınması gereken önlemler nelerdir?
Dr. İhsaniye Dönmez Çiçek
Dermatoloji Uzm.
2018’den beri daha sık görülmeye başlanan uyuz vakaları bu yıl en yüksek seviyelerine ulaştı ve çeşitli şikâyetlerle gelen çoğu hastaya uyuz teşhisi konulmaya başlandı.
Uyuz hastalığının yayılmasındaki en başlıca nedenlerden bazıları; okul ve kreşlerde çocukların çok fazla yakın temasta bulunması, spor kıyafetleri ve bazı antrenmanlarda giysilerin ortak kullanılması, spor salonlarında matların, toplu taşımalarda insanların birbirine yakın durması, oturma yerlerinin ortak kullanılması, bazen de mağazalarda kıyafet denerken uzun süre kişilerin üzerinde kalması, restoran-kafeteryalarda ortak alanların kullanımı gibi faktörlerdir.
Yazın tatil yerlerinde insanların bir arada bulunması sebebiyle daha hızlı şekilde yayılan uyuzun, kente göç ile şehirde görülme sıklığı da artmıştır. Ek olarak, özellikle ailede uyuz vakası olan kişilerin tedavi olması; ancak kaşınmayan kişilerin “Ben uyuz değilim” şeklinde tedavi olmakta gecikmesi, bu kişilere hiçbir tedavi uygulanmamasıyla birlikte uyuzun yayılımı hızlanmıştır.
Uyuzun etkeni nedir?
Uyuz, sarcoptes scabei var hominis adı verilen bir parazitin, derinin üst epidermis tabakasında yerleşerek oluşturduğu hastalıktır. Bu parazit kişiye ilk bulaştığı esnada belirti vermez. Öncelikle kulaçka dönemi geçirir. Bu sırada deride tüneller açar, parazitin dişisi bu tünellerin içerisine yumurtalarını bırakır. Deriye girişten yaklaşık 45-60 günlük süreç sonrasında parazitin dışkı ve bırakılan yumurtaların çatlayıp erişkin parazitlerin ortaya çıkmasıyla birlikte ciltte belirtiler görülmeye başlanır.
Uyuz nasıl bulaşır?
Enfekte olan kişiyle doğrudan temas ve bu temasın en az 15-20 dakika sürmesi gerekir; yani aynı yatakta uyumak, sarılmak ve enfekte olan kişinin kişisel eşya, giysi, havlu, yatak takımlarını kullanmak gibi durumlar bulaşma riskini artırır.
Nasıl tespit edilir, belirtileri nelerdir?
Uyuzun teşhisinde olmazsa olmaz gece kaşıntısıdır. Bunun dışında vücutta kendine özel spesifik döküntü tarzı vardır. Klinik teşhis dermatoloji doktorları tarafından konulur; ama normal kişiler vücutlarında kaşıntı tespit ettiklerinde özellikle mahrem bölge, göbek etrafı, parmak araları, bilek iç yüzlerinde gibi bölgelerinde kaşıntı söz konusuysa ve kaşıntı geceleri çok artıyorsa, şüphelenip mutlaka dermatoloji doktoruna başvurmaları gerekir.
Belirtiler ilk nerede başlar?
Belirtiler genellikle ilk olarak el-bilek içi üzerinde, parmak araları ve genital bölgelerde başlar.
Toplu yaşam alanlarında ve evde nelere dikkat edilmelidir?
Yakın temastan kaçınılmalıdır. Yakın temas olduysa, sonrasında parazite karşı deriye koruyucu bazı bakımlar yapılabilir. Toplu yaşam alanlarında birlikte yaşarken eşya ve kullanılan malzemeler mutlaka kişiselleştirilmeli aynı eşya birden fazla kişi tarafından kullanılmamalıdır. Yine, toplu taşımalarda mümkünse yakın temaslardan kaçınılmalıdır.
Uyuz hastalığından korunmak için velilerin çocuklarını uyuz hastalığı konusunda bilinçlendirmesi gerekir. Çocuklar, diğer arkadaşlarıyla çok yakın temasta olmamalı, okul içerisinde birbirlerinin giysi, kıyafet ya da diğer kişisel eşyalarını paylaşmamalıdır. Öğretmen ve okul yönetiminin bu konuda uyarılarda bulunması, eşyaların kesinlikle kişiselleştirilmesi gerekir. Bu tür önlemler alınamıyorsa da uyuzun bulaşmasını engelleyici bazı preparatların doktora gidilerek reçetelenmesi uygun olacaktır.
Tedavisi nasıl olmalıdır?
Mutlaka bir dermatoloji uzmanı tarafından tedavi yapılmalıdır. Bu konuda bazı lokal preparatlar ve sistemik ajanlar kullanılır. Tedavide, birlikte yaşanan tüm aile bireyleri, semptomu olmasa bile aynı anda tedavi olması çok önemli kriterdir.
Kişinin tedaviye cevap vermesi ne kadar sürer?
Klasik tedavisi 3 günlük süreci içerir; ancak kaşıntıların sonlanması 10-20 günü bulur. Bu yüzden tedavinin hemen sonrasında kaşıntılarının geçmemesi bireyleri telaşlandırmamalıdır. Semptomlar 15-20 günlük bir süreç içerisinde derece derece azalır.
Tedavi sürecinde-sonrasında yapılması ve yapılmaması gerekenler nelerdir?
Birlikte yaşanan kişiler semptomları olmasa bile tedaviyi mutlaka yapmalıdır. Tedavi doktorun öngördüğü şekilde, evdeki eşyaların dezenfeksiyonu yapılmalı, eşyalar havasız-ışıksız ortamda bekletilmelidir.
Uyuz hayvandan insana bulaşır mı?
Hayvanda yaşayan tiplerle insanda yaşayan tipler farklı olduğundan dolayı tamamen insandan insana bulaşmaktadır.
Uyuzun panzehri var mıdır?
Panzehirden söz etmek pek doğru değildir; ancak tedavisinde yüksek başarı oranlarına ulaşılmaktadır. Son zamanlarda yurtdışından getirilen tabletlerle birlikte uyuz tedavisinde daha büyük başarı yakalanmıştır; ancak sadece tabletle değil lokal ilaçlarla birlikte kombinasyon şeklinde yapılması önemlidir. Bağışıklık sistemi düşük olan kişilerde uyuz belirtileri çok daha farklı ortaya çıkabilir. Burada da teşhis ancak dermatoloji doktoru tarafından konulur.
Uyuz geçiren ve sonradan iyileşen bir kişi tekrar uyuz geçirir mi, bağışıklık kazanma durumu olur mu?
Uyuz hastalığında bağışıklık kazanma gibi durum söz konusu değildir. Bu hastalığı geçirmiş ve iyileşmiş kişi, parazitli ve enfekte olan bireylerle yakın temasta bulunursa defalarca geçirebilir. Bu yüzden tedavi sonrası izolasyon çok önemlidir.
Uyuz Vakaları Niçin Artıyor? yazısı ilk önce SağlıkveYaşamDergisi üzerinde ortaya çıktı.