Manüplasyon doğru insanlar eşliğinde mutluluk, başarı, huzurun güvencesi olurken tersi durumlarda olumsuzlukların temelini oluşturabilir. Korkut-rahatlat yöntemi olarak da tanımlanabilecek yöntemin tarihçesi eski çağlara dayanır. Tarihte çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan manuel terapi yöntemi; günümüzde öz güveni eksik insanları ikna etmek için tercih ediliyor. Peki manipüle olmaktan kurtulmanın yolları nedir? Manipüle olmak ya da olmamak kişinin kontrolüne nasıl geçer?
Çiğdem Çalışkanoğlu
ACC Profesyonel Koç / Mentor
Başkalarının fikir, algı ve davranışlarını belli etmeden, aldatma yoluyla, bazı taktikler kullanarak değiştirmeyi amaçlayan sosyal etki ‘Manipülasyon’, bunu yapan kişilere ise ‘manipülatör’ denir. Hayatın her alanında sürekli manipüle söz konusudur ve her tür ilişkide gerçekleşebilir.
Reklamcılık, istihbarat, pazarlama özellikle de siyaset; manipülasyon ve dil illüzyonları olmadan düşünülemez. Manipülasyon, pozitif algının tam tersi amaçlar için kullanılır. Yaygın-klasik örnek; bir ürünün fiyat etiketinin üzerinde yüksek gösterilen tutarın üzeri çizilerek daha düşük rakam yazılması. Üzeri çizilmiş fiyatı yüksek görmek, mevcut fiyatın daha ucuz olarak algılanmasını sağlar.
Kendini ispatlama çabası, onaylanma isteği, güvenin azalması, kendinden nefret etme, haklı konumda iken bile özür dileme psikolojik şiddet sonucudur. Özgüven eksikliğinde manipülasyon tehlikeli olur. Kişi kendisini ve çocuklarını bu durumdan korumak için; özgüveni yüksek, aileye karşı açık ve net olmayı öğrenmelidir.
Manipülatörlerin özellikleri:
*Karşısındaki kişinin psikolojik zaaflarını bilmesi.
*Gerektiği zaman, karşısındaki kişiye zarar vermekten zevk alacak kadar merhametsiz olması.
*Empati kurma ihtiyacı hissetmemesi
*Karşısındaki kişiyle, asla bire bir savaşa girmemesi
*Kurbanın yanında gibi görünüp, onunla beraber mücadele veriyor izlenimi yaratması.
-Kurbanının, kendi kendini mağlup edişini izlemeyi amaç edinmesi.
Manipülasyon Yöntemleri
1-Pozitif sağlamlaştırma:
Övgü, sevgi, hediye, gülümseme, kendini acındırma gibi davranış ve söylemler.
2-Negatif sağlamlaştırma:
Bağırma, çağırma, göz dağı verme, şantaj, iletişimi kesme, ağlama, kurban rolü oynama, hakaret, küfür.
3-Kısmi aralıklı sağlamlaştırma:
Etkili şüphe-korku havası yaratma (negatif)
Kurbanı, sebat ve sabretmeye yönlendirme (pozitif)
4- Ceza
Sözlü taciz, tehdit, gözdağı ve patlayan öfke ile sindirme manipülasyonu
5- Önce küçük sonra büyük rica
Küçük istekleri kabul eden kişilerin, büyük istekleri daha kolay kabul etme durumudur. Basit-masum gibi görünen ricalardan sonra gelen büyük ricalar.
6-Giderek artan ricalar
Öncelikle kabul edilir ricalarda bulunulur. Atalarımız bu durumu ‘Elini veren, kolunu kaptırır’ sözüyle ifade etmiş. İkili ilişkilerde sınırların belirlenmesi ve çerçevenin çizilmesi çok önemlidir. ‘Hayır ’demeyi öğrenin.
7- Sıra dışı istek:
Sıradan isteğin, sıra dışı bir şekilde istenmesi ve kurbanın reddetmesinin engellenmesi.
8-Kavram bozumu tekniği:
Değer ve kıymet arasındaki farkın ortadan kaldırılması. Kıymet, maddiyatla ölçülebilen bir kavramken, değer manevi olarak ölçülür. Bu iki kavramın birbirinin içine geçirilerek kurbanın manipüle edilmesi.
9-Yanlış bilgi manipülasyonu:
Bilgi kaynağına sahip olan kişiler tarafından kullanılır. Sosyal medya provokatör ve trollerinin en sık ve en rahat kullandığı yöntemdir.
10- Gürültü tekniği
Herhangi bir şeyi gizlemek için gürültü yapmak. Bağırarak konuşan insanlar, karşısındaki kişilerin doğru düşünmelerini engeller.
11- Aşağılama ile ego kamçılama
Spor, politika, ordu gibi alanlarda kullanılır. Aşağılayarak provoke etmedir. Toplumda işlenen suçların büyük çoğunluğunun sebebidir.
12- Yalan söyleme
Hemen her konuda çok rahat bir şekilde yalan söyleyebilme.
13-Salt beyin yıkama
Tarikat ve terör guruplarının en yoğun kullandığı manipülasyon yöntemidir.
14-Duygusal şantaj:
İkili ilişkilerde yoğun olarak kullanılır, kolayca fark edilemez. Manipülatörün, ‘Senin için saçımı süpürge ettim’ gibi cümlelerle kişilerin vefa, vicdan, merhamet gibi duygularını hedef alır.
15-Yanlışa ayartma:
Anlık hırs ve öfkeyle kişinin hayatını geri dönülemeyecek şekilde yok etmeyi amaçlayan manipülasyon türü. Hırsı, kişinin zayıf noktası haline gelir ve tuzağa düşmesine sebep olur. Kumarbazlar en iyi örnektir. Oysa vazgeçmek bir erdemdir. Ne zaman vazgeçeceğini bilmek ise daha büyük edemdir. Hırs ve azim birbirinden çok farklı iki kavramdır. Azim başarı getirirken, hırs yıkıcı sonuçlar doğurabilir. İyi bir şoför olmak, hızlı araç kullanmak demek değildir. Nerede frene basılıp, basılmayacağını bilmektir.
16- Mahrum bırakma:
İtaat ettirmek için kullanılır. Bu manipülasyon tuzağına düşmemek için kişinin kendi ekonomik bağımsızlığını kazanması çok önemlidir. Mahrum bırakma, maddi alanları kapsadığı gibi duygusal alanları da kapsar. Aslında gerçek anlamda mahrum bırakma yoktur ancak kişi bağımlı olduğu kişi-nesneler için durumu bu şekilde algılar.
17-Ego okşama:
Aşırı yoğun duygusal manipülasyon tekniklerinden biridir. Toplumda, son derece yaygındır. Kişinin egoları yalanla aşırı şekilde beslenerek onu kuklaya dönüştürmek için kullanılır. Kişideki öz saygı ve öz değer eksikliğinde çok etkilidir. Kişi kendine vermediği değeri başka birinden görünce mutlu olur. Bir süre sonra da bağımlı hale gelir.
18- Acı vererek yalan söyleme:
Gerçeklerin önemli bölümünü gizleyerek, kurnaz-ince yalan söyleme tekniğidir. Reklam-propaganda çalışmalarında sıkça kullanılır. İçinde zararlı ve yararlı maddeler bulunan ürünün sadece yararlı kısmından bahsedilerek, zararlarının gizlenmesi amaçlanır. Bununla birlikte ikili ilişkilerde sıkça görülen manipülasyon türüdür. Kişiyi incitme ve zarar verme amacıyla da yapılır.
19-Reddetme:
Manipülatörün yaptığı her eylemi inkâr etmesi. Yalanlarla desteklenen ifadelerle, karşısındaki kişiyi gerçekten yanlış bir şey yapmadığına ikna etmesidir. Laf cambazlığı ile kişi insanları ikna etme, bastırma sonunda da haklı çıkma konusunda profesyoneldir.
20-Gizleme:
Dikkati farklı yönlere çekerek, esas konuyu perdeleme-gizleme yöntemidir. Satış teknikleri arasında olan bir manipülasyon türüdür. Ürünün yan etkilerinden bahsetmek yerine sadece yararları vurgulanarak anlatılır.
21- Rasyonalizasyon:
Manipülatörün yanlış davranış için ürettiği özür, bahane bulma durumudur. Çarpıtmayla çok benzerlik gösterir. ‘Bunu böyle yaptım ama şu yüzden yaptım’
22- Küçümseme:
Rasyonalizasyonla benzerlik gösteren bir inkâr tekniğidir. Davranışın sorumsuzca olmadığı, kimseye zarar vermediği, basit bir şey olduğunu savunma durumudur. Halk arasında, ‘Zeytinyağı gibi suyun üstüne çıkmak ‘deyimiyle tabir edilir. ‘Eh madem çok merak ettiysen, sen arasaydın’ gibi.
23- Seçici dikkatlilik veya dikkatsizlik:
Dikkat ve gündemi başka konulara yönlendirme amacıyla yapılır. Politikacıların sıklıkla baş vurduğu bir yöntem olup, örtbas etmeye yönelik yapılır.
24- Konuyu Değiştirme / Şaşırtmaca:
Halk arasında ‘Laf Cambazlığı’ olarak tabir edilir. Manipülatör anlatmak istemediği konuları gizlemeye çalışır, başka ve alakasız konuları gündeme getirir. Bu durumda konuşmayı durdurarak, tekrar istenilen noktaya getirerek kontrol ele alınabilir.
25- Kaçma:
Konuyu değiştirmekle aynıdır. Dalgalı, alakasız, kaçamak sözlerle mevcut konu veya durumdan uzaklaşmadır.
26- Üstü Kapalı Sindirme:
Yıldırma amacı güden bir taktiktir. İmalı, örtülü ya da kurnazca tasarlanmış tehdit ve ithamlarla, kişiyi yıldırmaya yöneliktir. Halk arasında ‘Aba altından sopa göstermek’, ‘Hem suçlu hem de güçlü’ deyimleri buna en güzel örneklerdir. Birini, bencillikle suçlayarak, istediğini elde etmek de aynı şekilde bu sınıfa girer.
27-Duygu Sömürüsü:
Bu da çok yaygın manipülasyon türlerinden biridir. Kişiyi kendisine yeterince ilgi göstermemekle suçlayarak kendini mağdur gibi gösterme durumudur.
Manipüle Olmak ya da Olmamak! yazısı ilk önce Sağlık ve Yaşam üzerinde ortaya çıktı.