Donakalım fizyolojik bir durum olup öfke duygusunu ortaya çıkarır. Duygu kontrolü yoksa şiddet davranışına dönüşebilir. Duygu kontrolünde ise ebeveynin rolü çok etkilidir. Eğer evde şiddet davranışı varsa çocuk duygu düzenlemesini öğrenemez.
Prof. Dr. H. Nermin Çelen
Akademisyen
Donakalım fizyolojik bir durum olup öfke duygusunu ortaya çıkarır. Duygu kontrolü yoksa o da şiddet davranışına dönüşebilir.
Her insan için geçerli olan duygu kontrolü ya da duyguları düzenleme çocuklukta öğrenilir. Sağlıklı insan duygularını kontrol edebilir.
Her duyguyu yoğun şekilde yaşamak çok sağlıklı olmayabilir. Duygu kontrolünün oluşabilmesi için önce aile sonra akranlar katkıda bulunur. Eğer aile içerisinde şiddet varsa, masa yumruklamak, kapıları çarpmak, tokat atmak gibi şiddet davranışları ailede varsa çocuk duygularının nasıl düzenleneceğini öğrenemez.
Anne ve babanın duygu kontrolündeki rolü çok büyüktür. Diyelim çocuk okul öncesi ya da ilkokula gitti, duygu kontrolünü bilmiyorsa diğer çocuklar ondan hızla uzaklaşır. Yalnız kalmamak için duygularını yavaş yavaş kontrol etmeye başlar.
Ergenlik döneminde duygular çok yoğun yaşanıyor
Eğer bunlar olmadıysa yani çocuk; aile ve ilkokul döneminde bunları öğrenemediği taktirde ergenlik döneminde farklı problemler yaşar.
Beyinde duyguların merkezi limbik sistem ve amigdaladır. Gençlik döneminde amigdala duyguları özgürce üretir. Fren sistemi henüz gelişmemiştir. Freni olabilmesi için prefrontal lob adı verilen alnın arkasındaki beyin bölümünün, limbik sistem arasında biyolojik iletişim kurması gerekir. Bu da zaman alır. Amigdala sayesinde ergenlik döneminde duygular çok yoğun yaşanır. Ön beyin lobu ile iletişim olmadığında duygular frenlenemez. Öfke ve benzeri sonuna kadar yaşanabilir. Ergenlik döneminde dopamin üretimi çok artar, fışkırır diye tabir edilir. Ama daha önceden duygularını kontrol etmeyi öğrendiyse nispeten onları yumuşatır.
Olumsuz koşullar donakalım durumunu ortaya çıkarır
Olumsuz koşullar kişide frustrasyon da denilen donakalım durumunu ortaya çıkarır. Özellikle ergenlik döneminde çocukluktan itibaren duygu kontrolü yoksa, birtakım olumsuz koşullar varsa mesela yabancı ya da sığınmacı olmak, arkadaşları tarafından onaylanmamak, ders notlarının düşük olması, yeni çevreye uyum sağlayamaması bireyde donakalım denilen durumu ortaya çıkarır. Donakalımda şu olur: Diyelim evden çıkacaksın kapının kilidi düştü ve çıkamıyorsun. O an ne hissedersin? Ya da eşine mesaj göndereceksin şarjın bitmiş, ne hissedersin? İşte o anda yaşanan ve hissettiğin şeye donakalım denir.
Donakalım öfke duygusunu ortaya çıkarıyor
Gencin çözemediği sorunu varsa dışarıya da zarar vermiyorsa kendine dönük şiddet uygulayabilir. Dövme yaptırmak, dudağa pearcing taktırmak içe dönük şiddettir. Dışarıya yönelik şiddette cam kırar, duvarı yumruklar. Bunun en uç noktası adam öldürmektir. İçe dönük şiddetin en uç noktası ise intihardır. Şiddet davranışının sadece erkek değil, kız çocuklarında da ortaya çıkabilir.
Duygular taklit yoluyla da kazanılır
Davranışları onaylı ya da onaysız da olsa prestij sahibi, popüler kişilerin davranışlarının taklit edilmesi söz konusudur. Toplum ve medyada çok örnek bulunmaktadır.
Duygu düzenlemesi duygusal zekayla ilgili
Bilişsel zekâ doğuştan biçilmiş olarak dünyaya gelinir ama duygusal zekayı artırılabilir. Yani insanların duygu düzenlemesinin dolayısıyla duygusal zekâsını özel programlar ve profesyonel yardımla artırmak mümkündür.
Medyada son günlerde yer alan vakalardaki şiddet örnekleri yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda değerlendirildiğinde gençlerin fizyolojik yapısı, isteklerini erteleme özelliklerinin olmayışı, donakalım yaşantısının geçmişi ve taklit edilecek modellerin çokluğu günümüz koşullarında sadece bizde değil, dünyada büyük bir sorun haline gelmiştir. Tabii bunda duygusal zekânın yeterli olmayışı da söz konusudur. İnsan, hayvan ve doğa sevgisi öğretmek de çok önemlidir. Unutmayalım ki gençler dünya kurulalı beri otoriteye de karşıdır.
Duygusal zekâ öğrenilerek iyileştirilir
Duygu kontrolü ile ilgili sorun yaşayan çocuk ya da ergenle ilgili profesyonel yardım alınması gerekir. Ebeveyn sorunun farkındaysa çocukları için profesyonel yardım almalıdır. Ayrıca ailenin yanı sıra okullardaki rehberlik servislerine büyük sorumluluk düşmektedir.
Donakalımla Gelen Şiddet yazısı ilk önce SağlıkveYaşamDergisi üzerinde ortaya çıktı.