Rusya’da 2024 yılında ayçiçeği üretimi, Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi’nin (Rosstat) ön verilerine göre, bir önceki yıla kıyasla %4 oranında azaldı. Ancak, işleme kapasitesindeki olumlu artış, küresel yağ fiyatlarındaki yükseliş ve rubledeki değer kaybı, çiftçiler için iç piyasa fiyatlarının yükselmesine neden oldu. “ProZerno” analitik ajansının fiyat endeksi, geçen yılın aynı dönemine göre %58’lik bir artış gösteriyor.
Ayçiçeği Piyasasının Temel Faktörleri ve Gelişimi:
- Ayçiçek yağı, üretime oranla yüksek ihracat payına sahip bir ürün olduğundan (%60’tan fazla), küresel piyasa fiyatları temel etkenlerden biri. 2024 sezonunun başından (1 Eylül 2024) bu yana Rus ayçiçek yağının ihracat fiyatları %13 arttı (925 $/tondan 1050 $/tona). Bir yıl önce ise bu rakam %33 daha düşüktü (790 $/ton).
- Küresel bitkisel yağ fiyatlarının artmasına katkıda bulunan çeşitli faktörler var. Bunların başında, bazı ülkelerde biyodizelin yakıttaki zorunlu payının kademeli olarak artırılması geliyor. Örneğin, Şubat 2025’te dünyanın en büyük palmiye yağı üreticilerinden biri olan Endonezya’da biyodizel payı %35’ten %40’a yükselecek, bu da tüketici ülkelere yapılan yağ arzını kısıtlayacak. Brezilya’da 2024 yılında bu oran, ağırlıklı olarak soya yağından üretilen biyodizel tüketimiyle %12’den %14’e yükseltildi. ABD’de ise biyodizel üretimi ve tüketimi aynı anda artıyor.
- Ayçiçek yağının küresel fiyatlarındaki artışı tetikleyen ikinci unsur, küresel ayçiçeği üretimindeki düşüş. ABD Tarım Bakanlığı (USDA) tahminlerine göre, 2024-2025 sezonunda küresel hasat 50,7 milyon ton olacak, bu da geçen yıla göre 5,3 milyon ton daha az. “Stok/tüketim” oranı ise rekor düzeyde düşük olan %4,6’ya düşecek (geçen sezon %5,8).
- Rusya’da herbisit grubundaki tohum sıkıntısı nedeniyle ekim alanlarının 500 bin hektar azalması bekleniyor. Ayrıca, beklenen kurak mevsimle birlikte ayçiçeği tohumu hasadında %10-15’lik bir düşüş yaşanabilir.
- Rus rublesinin bir yılda %10 civarında değer kaybetmesi, ayçiçeği için iç ruble fiyatlarının artmasını teşvik etti. Ancak, şu anda rublenin ABD doları karşısında güçlenmesi gözlemleniyor, bu da Rus para biriminde olumsuz bir fiyat düzeltmesi beklenebileceği anlamına geliyor.
- Önemli bir kısıtlayıcı faktör ise ayçiçek yağı ihracat vergisindeki artış. Şubat 2025 itibarıyla bu vergi ton başına 17.786 ruble ve rublenin değer kaybetmesi ve ayçiçek yağının küresel fiyatlarının artması durumunda daha da yükselebilir. Nisan 2023’ten Eylül 2024’e kadar bu verginin sıfır olduğunu hatırlatmakta fayda var.
İşleyiciler İçin Zorlu Koşullar:
- Ayçiçeği piyasasının mevcut durumu, keskin bir şekilde artan vergi ve çiftçilerin satış fiyatlarını düşürmeye isteksizliği nedeniyle düşük karlılık yaşayan işleyiciler için pek elverişli değil.
- Ayçiçeği için iç piyasa fiyatlarının gelecekteki gelişimi, değişmeyen küresel fiyatlar ve rublenin dolar karşısında sabit kuru ile önemli bir artış göstermeyecek. Aksine, işleme tesisleri iş performansını iyileştirmek için satın alma fiyatlarını düşürmeye çalışacak.